Redakcja
Wśród zachowanych cieszyńskich pomników oraz wszelakich rzeźb, ulokowanych w przestrzeni miejskiej, jako interesujący jawi się także krucyfiks z Placu św. Krzyża. Wyróżnia go bowiem zastosowanie chronostychu w łacińskich inskrypcjach, oddanych po obu stronach cokołu. Dzięki temu zabiegowi znana
jest data postawienia krzyża – 1764 r.
To, kim był fundator, pozostaje w sferze domysłów. Czy byli to cieszyńscy dominikanie, czy też przedstawiciel rodziny Larisch (wszak fundatorem kaplicy św. Krzyża z 1660 r., przylegającej od strony
placu do kościoła św. Marii Magdaleny był właśnie Jan Fryderyk Larisch)? Nie można też wykluczyć z tego grona mieszczan, chociażby na fakt ich przynależności do stowarzyszenia Latinae Sodalitatis Teschini,
stawiającego sobie za cel pielęgnowanie biegłej znajomości łaciny. Notabene założycielem tegoż stowarzyszenia był burmistrz Leopold Polzer, mieszkający w domu położonym na rogu placu św. Krzyża z ulicą Głęboką, gdzie dziś stoi modernistyczna kamienica Eugena Fuldy.
Równie tajemniczym zdaje się być autor krzyża, z pewnością niepośledni rzeźbiarz. W owym czasie w Cieszynie działał Antoni Stanetti, autor m.in. ołtarzy bocznych w kościele cieszyńskich bonifratrów, rzeźb:
św. Antoniego Padewskiego postawionego przy moście poniżej Wodnej Bramy (obecnie w lapidarium w Parku Pokoju), także św. Antoniego Padewskiego oraz św. Floriana z Dzięgielowa (od 1936 r. przeniesionych do Parku Pokoju). Krzyż nie jest jednak dziełem Antoniego, który zmarł w Cieszynie w 1759 r. Być może z tej przyczyny wyrzeźbienie krzyża Witold Iwanek przypisał bratu Antoniego – Dionizemu. Wiadomo, że bracia terminowali w Wiedniu u Jana Stanettiego, być może ich krewniaka, nadwornego rzeźbiarza księcia Eugeniusza Sabaudzkiego. Dionizy zdążyłby ukończyć zlecenie, zmarł bowiem w 1767 r., znany jednak jest ze swej działalności przede wszystkim na Górnych Węgrzech.
Krzyż pierwotnie postawiony został mniej więcej pośrodku placu (w tym miejscu jego sygnatura została naniesiona na plan katastralny z 1836 r.), zachowały się również fotografie, zaś jego baza została
tam odkryta podczas badań archeologicznych. Przeniesienie krzyża w miejsce współcześnie znane nastąpiło około 1915 r.
Podstawa rzeźby przybrała formę krzyża, jej szeroki cokół został ujęty w obszerne woluty zdobione motywami roślinnymi. Na froncie cokołu umieszczono barokowy kartusz, bogato zdobiony ornamentami
roślinnymi oraz ptakami, w jego polu naniesiona została łacińska inskrypcja. Na stopce krzyża ujętej w jednostronne woluty umiejscowiono postać Matki Bożej Bolesnej. Ramiona krzyża zostały zakończone
w zaokrągloną strzałkę, a umieszczona na nim figura Chrystusa została przedstawiona z zaciśniętymi dłońmi i promienistym nimbem, nad nią zaś umieszczono kartusz z napisem INRI.
Datę powstania krzyża można odczytać z łacińskiej inskrypcji, umieszczonej po obu stronach cokołu, nie jest jednak ona podana dosłownie, lecz w formie chronostychu, czyli specjalnie skomponowanego tekstu,
w którym litery alfabetu łacińskiego pełnią również funkcje cyfr rzymskich. W zapisie chronostychu chodzi zatem o powiększone oddanie liter: I, V, X, L, C, D, M, zaś datę uzyskuje się przez zsumowanie wartości
liczbowych wspomnianych liter. Czasem, aby ułożyć poprawny chronostych, uciekano się do odmiennego zapisu liter, aby oznaczały właściwą cyfrę rzymską. Wtedy litera U = V; G = C; Y = II; W = X.
Uroczyste odsłonięcie krucyfiksu po rewitalizacji odbędzie się 14 grudnia 2023 r. o godz. 15:00. Szczegóły w kolejnym numerze Wiadomości Ratuszowych.