Utrata Zaolzia i Bitwa pod Skoczowem. Jak do niej doszło?

100 lat temu Czechosłowacja wykorzystując trudną sytuację Polski uwikłanej w walki na Ukrainie, oraz powołując się na naruszenie przez nią umowy listopadowej, co miało się wyrażać w ogłoszeniu wyborów do sejmu ustawodawczego na kontrolowanym przez Polaków terenie.

[Zobacz zarys wcześniejszych wydarzeń w formie interaktywnej prezentacji: LINK]

-> 23. stycznia 1919 roku wojska czechosłowackie przekroczyły linię demarkacyjną, ustaloną przez Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego i Zemsky Narodni Vybr w Polskiej Ostrawie.

Dysproporcja sił była ogromna- w momencie ataku Czesi dysponowali około 16000 doskonale uzbrojonych żołnierzy ze strony polskiej było to 1500 żołnierzy oraz słabo uzbrojone oddziały górników, hutników, kolejarzy i chłopów, ogólnie czeska przewaga wynosiła 6:1.

-> Starcia zbrojne rozpoczęły się 23 stycznia w godzinach rannych i miały charakter lokalny. Czesi usiłowali opanować ważny strategicznie dworzec kolejowy w Boguminie a polskiej załodze dworca po kilkugodzinnej walce udało się odeprzeć atak.

Około godziny 10.30 w siedzibie Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego na zamku w Cieszynie pojawiła się grupa wojskowych, która przedstawiła się jako delegacja wojsk koalicyjnych. Na czele delegacji stał ubrany we francuski mundur głównodowodzący wojsk czeskich na Śląsku ppłk. Josef Snajdarek. Jak wspomniał później dowódca wojsk polskich płk. Franciszek Ksawery Latinik, Snajderek zażądał, “bym natychmiast opuścił Śląsk wraz z wojskiem polskim tzn. cofnął się aż za rzekę Białkę stanowiącą wschodnią granicę Śląska”. Dał na to Latinikowi dwie godziny. Komendant wojsk polskich oczywiście odmówił.

Czesi nie czekali na odpowiedź- około południa zaatakowali Bogumin, który padł- mieli tam 8 krotną przewagę, użyli też podstępu podając się za oficerów Ententy na co dowódca polski Stanisław Mroczkowski dał się nabrać. W czeskiej niewoli znalazło się 320 żołnierzy i wspomniany podpułkownik. Po południu zaatakowano przemysłowe zagłębie karwińskie. Nie powiodło się Czechom zdobycie mostów Jabłonkowskich bronionych przez ludność cywilną tym samym nie możnym było zaatakowanie Cieszyna od południa.

-> Tymczasem w wydarzenia te w Warszawie nie wierzono! Depesza Dowództwa Okręgu Generalnego z 1.1.1919 stwierdza “że wieści z Cieszyna nie należy brać zbyt serio”!

Efektem tego było wysłanie na front lwowski III batalionu ziemi cieszyńskiej, a dalej mimo energicznych protestów Latinika- 10.1 władze skierowały 2 kompanie piechoty z nad Olzy do Olkusza.

Premier Ignacy Paderewski wystosował do Rady Narodowej Ks. Cieszyńskiego depeszę, w której stwierdzał m.in. : “Ze względu na gwałtowne napaści wojsk czeskich […] powinniśmy oszczędzać życie ludzkie jak najstaranniej, nie możemy sprzeciwiać się aliantom, jeżeli takie wydali rozkazy, byśmy Śląsk czasowo ewakuowali. Wojska nasze nie są dość liczne, a my zbyt słabi, abyśmy mogli walczyć z tym nowym a tak nieoczekiwanym wrogiem”.

-> Podstęp Czechów przebranych w mundury Ententy odniósł, więc częściowy sukces. 24.1 Czesi opanowali zagłębie Karwińskie.

-> 26.1 Czesi w Kończycach Małych rozbijają oddział kpt. Cezarego Hallera- dowódca ginie, są już pod rogatkami Cieszyna, padają Zebrzydowice, Marklowice Kończyce Małe i Wielkie. Jak podają archiwa Głosu Ziemi Cieszyńskiej, brat gen. Józefa Hallera, Kpt. Cezary Haller został dobity bagnetem przez czeskiego żołnierza, gdy siedział ranny na ziemi.

-> W Stonawie i Olbrachcicach d. 26.1 po bitwie w południe pozostali ranni żołnierze byli dobijani przez żołnierzy 21 p. czesko-słowackiego (z Francji), prawdopodobnie z batalionu 1 i 2. Żołnierzy rannych, którzy prosili o pomoc, bito kolbami i bądź też roztrzaskiwano im głowy ciosami kolb, bądź też strzałami z bliskiej odległości, wśród okrzyków pogardy i nienawiści.

Kilku jeńców, pochwyconych przez żołnierzy z tego pułku, najprzód zbito i skuto, a potem rozstrzelano. […] Trupy leżały niesprzątnięte na polach przez kilka dni, ponieważ żołnierze czescy grozili ludności mordowaniem. Po paru dniach pozwolono zmarłych sprzątnąć i pochować. Znaleziono trupy częścią już ograbione. Na cmentarzu ograbili żołnierze czescy zmarłych do reszty, ściągając wobec publiczności pozostałe jeszcze ubrania i buty. Miejscowy proboszcz obfotografował zwłoki dla rozpoznania tożsamości.

(Źródło: relacja spisana na potrzeby raportu o zbrodniach wojsk czeskich na Śląsku Cieszyńskim z inicjatywy Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego)

W tej sytuacji płk. Latinik postanowił wycofać się z zajmowanych pozycji i przygotować wojsko do decydującej bitwy nad linią Wisły, ponieważ Cieszyn był zagrożony z północnego- wschodu i południowego- zachodu. w okolicach Skoczowa.

-> Polskie wojska opuściły Cieszyn wieczorem 26.1.

Hymn legionistów i skrót wydarzeń:

-> Czesi zajęli Cieszyn dopiero 27.1 obawiając się poważniejszych walk o stolice regionu, straty polskie w tej fazie walk wyniosły około 1000 żołnierzy i oficerów, w tym około 400 zabitych.

Ludzie Latinika zaczęli się okopywać na nowej linii oporu, która prowadziła wzdłuż Wisły, od Strumienia i Drogomyśla na północy, przez Ochaby i Skoczów do Nierodzimia na południe (dziś Ustroń). Rada Narodowa wysłała do Piłsudskiego depesze o treści: “Napór czeski jest szalony. Ponownie atakują od Węgier, także od Frydku, na wschód od Zebrzydowic. Sytuacja bardzo ciężka, konieczne natychmiastowe posiłki i broń. Oddziały cywilne organizowane gorączkowo!”. Stolica nareszcie zareagowała: pociągiem pospiesznym wyjeżdżają posiłki w sile 2 batalionów i 2 szwadronów. Przybywały transporty z Wadowic, Krakowa, Częstochowy. Stosunek sił uległ poprawie i wyniósł 3:1 na korzyść Czechów.

-> 28.1 rozpoczęła się 3 dniowa, decydująca bitwa!

Cel dalszej ofensywy postawiło czeskie ministerstwo Obrony Narodowej:
1) zabezpieczyć linię Bogumin- Cieszyn- Jabłonków obsadzając zachodni brzeg Wisły.
2) jeśli nie będzie obawy oporu obsadzić pozostałą część Śląska aż do Białej.

-> 29.1 Pada w ramach bitwy Skoczowskiej odcinek obronny pod Drogomyślem, w Goleszowie góra Chełm, pada Ustroń. Ochaby, Kiesielów i Międzyświeć (koło Skoczowa) zostają obronione.

-> 30.1 Pada Strumień, Nierodzim, ale 10 Pułk Ziemi Cieszyńskiej odzyskuje go. Międzyświeć i Iskrzyczyn obronione. Próba sforsowania przez Czechów Wisły w okolicach Ochab zostaje rozbita ogniem polskich dział! Czesi ponoszą olbrzymie straty! Wieczorem proponują zawieszenie broni, na co Latinik się zgadza.

Krótka opowieść filmowa o pochodzącym z Tarnowa generale Franciszku Ksawerym Latiniku (1864- 1949), pod koniec 1918 r. dowódcy okręgu wojskowego w Cieszynie a początkiem roku 1919 dowódcy frontu śląskiego, który zatrzymał czeską ofensywę:

 

-> Wojska czechosłowackie zostały zobligowane do wycofania się za linię Olzy 25 lutego 1919 r. Dwa dni później, nie tylko do Cieszyna, ale również Frysztatu czy Jabłonkowa powróciło wojsko polskie. Spór o przebieg granicy na Śląsku Cieszyńskim rozgorzał na dobre. O jego wynikach nie zdecydowała już jednak wola ludności i jej prawo do samostanowienia.

-> Dwa dni później, nie tylko do Cieszyna, ale również Frysztatu czy Jabłonkowa powróciło wojsko polskie.

Spór o przebieg granicy na Śląsku Cieszyńskim rozgorzał na dobre. O jego wynikach nie zdecydowała już jednak wola ludności i jej prawo do samostanowienia.

 

Źródło: Skoczow.pl, Cieszyn1918.pl, YouTube.com, Historycy.org oraz Prezentacja Prezi.com

Bibliografia:
-Cieszyńskie szkice historyczne- Jan Chlebowczyk, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1984.
– Cieszyna droga do polski- praca zbiorowa, Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Cieszyn 1978.
-Historia Śląska, Kazimierz Popiołek, Śląski Instytut Naukowy, wyd II, wydawnictwo Śląsk, Katowice 1984.
– Cieszyn, Józef Chlebowczyk, wyd Śląsk, Katowice 1973.
– TRUDNA droga do Polski. 90 rocznica bitwy pod Skoczowem 1919-2009. Skoczów 2009. Wydawca: Urząd Miejski w Skoczowie.

Zdjęcia:

• Wikipedia
• Kresowiacy.com
• Youtube.com
• Skoczow.pl
• Cieszyn1918.pl

Rekonstrukcja bitwy pod Skoczowem:

[Zobacz wideo] Rekonstrukcja bitwy pod Skoczowem – w jakości HD!